Rahip Tion

Pazarı yılbaşı tatili vurdu

Gecen hafta yayınladığım “Filyos Yerleşkeleri” adlı yazımın altına bir kişi yorum yapmış.
Filyos M.Ö. 700 yılında “Rahip Tion” tarafından kuruldu” diye belirtmiştim. ; Aklınca “O tarihte rahip mi vardı ? ” diye alaycı bir soru sormuş. Aslında kendisine hemen orada yorum yapacakken , bu konunun Zonguldak Tarih Sayfası okuyucularının bir çoğunluğunun da kafasını karıştıran bir soru olabileceğini düşündüm.. Ve bunun hakkında ayrı bir yazı yazılması gerektiğini düşündüm. Aslında Zonguldak İsimler Sözlüğünde “Rahip Tion” hakkında yazım vardı ama rahiplik kısmına yeteri kadar girmemiştim.

Rahiplik aslında İsa'dan önce de kullanılan bir terim. Tek tanrılı dinlerden önce Antik Dönemde "yaşlı" anlamına gelen bir kelime. Aslında Almanca Priester ya da Pater , İngilizce Father, Peder (baba) anlamında. Tüm bunların kökeni toplumda “söz sahibi kimse” anlamında kullanılıyor.

Din olarak ,dünyanın yaratılışı, tanrı, tanrıça ve kahramanların olduğu inanca Antik Yunan inancında ,Yunan mitolojisi deniliyor. Bölgede yaşayan tüm ırk ve kavimler bu inanca sahip.
Rahip ise ; Zeus'un temsilcisi veya bu inancı en iyi tasvir eden kişi anlamında kullanılıyor. Yunancada Papaz , memurlara verilen isim, “temsil eden kimse” olarak ortaya çıkıyor. Aslında “Rahip” Arapça kelime fakat telaffuzu zamanla Türkçede de kullanılmaya başlanmış. Genelde Hristiyan din görevlisi olarak bilinse de rahiplik çok tanrılı dinlerde de vardı. Daha Filyos yerleşkesi yokken bile Rahip Tion'dan 700 yıl önce ortaya çıkan İbrahimi dinin ilki olan Musevi inancı ile yayılmış bir kelime idi. Hz. Musa'nın MÖ 1391–1271 aralığında yaşadığı iddia edildiğini düşünürsek, Rahip Tion’un Ege kıyılarından halkı ile birlikte Filyos’a gelmelerine daha 500 yıl vardı.
Rahip Tion bir Miletosludur. Muhtemelen toplumun en yaşlı kişisi idi. Ya da en yetkili kişi. Kral olmayan ama bir topluluğun başı olan kişi de diyebiliriz...

Filyos’a ilk gelenler elbette ki Miletoslar değildir. Daha önce Frig yerleşimi olduğu yapılan kazılarda bulunan bazı parçalardan anlaşılmıştı. Fakat o dönemlerde o topraklarda kalıcı isim olması için önemli bir kişilik olması gereklidir. Adı 2700 yıldır yaşadığına göre; Rahip Tion’da böyle bir isimdir diyebiliriz.

Miletoslar bilindiği üzere İyonyaların bir parçasıdır. M.Ö 2000 yıllarında denizci insanların Ege kıyılarında yaşadıkları yerden , M.Ö 700 yıllarına gelindiğinde Karadeniz kıyılarında ticaret yapmaya başladılar. İlk geldiklerinde Ege kıyılarında dalganın pek olmadığı denizlerde kullandıkları tekneler kullandıkları için oldukça fazla zayiat verdiler. Tekneleri alabora oldu. Daha sonra ; özellikle Batı Karadeniz ormanlarından elde ettikleri teknelere uygun ağaçlarla gemiler inşa ettiler. Bu kıyılarda 98 adet yerleşim yeri kurmuşlardır. Bunlardan biri de Filyos’tur. Bu şehirler neredeyse Karadeniz kıyıların bugünkü kent merkezlerini oluşturdular. Sinop, Samsun, Trabzon Miletosların kurdukları yerleşim yerleridir.
Bu kişiler İyonya’dan geldikleri için sanat, ilim ve felsefe ağırlıklı insanlardı. Ayrıca ilk millet kelimesini kullanan bu insanlar çoğunlukla aynı topraklar üzerinde yaşayan, aralarında dil, tarih, gelenek ve görenek birliği olan insanlardan oluşuyordu.

Her ne kadar şehrin ismi bu rahibin adını taşısa da, Filyos kalesini ilk defa Miletoslar tarafından yapıldığı hakkında herhangi bir bilgi yoktur. Bugün ayakta kalan sur kalıntıları çok sonraları Helenistik Dönem ve Roma dönemine aittir. Zaten İyonya’nın mimari sanatı da daha sonra gelişmiştir.

Rahip Tion ismi aslında Tieion ‘dur. Okunuşu ise Tion’dur. Diğer dillere göre Tius,Tium,Tieium,Tios şeklinde değişiklikler göstermektedir.
Antik Yunan mitolojisinde tanrı ve yarı tanrılar vardır. Yunan mitolojisi, dünyanın yaratılışı, tanrı, tanrıça ve kahramanların hayatı hakkındaki söylence ve öğretileri içermekle kalmayıp aynı zamanda eski Yunan dininin gövdesini oluşturmaktadır. Bu bakımdan bu inanca bağlı insanların başındaki kişilere Rahip unvanı vermesi doğaldı. Bunu bugün bir çok kişi, bugünkü anlamı ile algıladığı için Hristiyanlık çağrışımı yapmaktadır. Bu neden ile “İsa’dan önce rahiplik var mıydı ?” sorusu yöneltilmektedir.
Filyos’un Rahip Tion tarafından kurulduğunu , Stephanos Byzantinos, Herennius Philon’un Ethnika adlı eserinden aldığı bilgilerle anlatmıştır.
Rahip Tion’un figürleri bulunan antik sikkelerde kullanılmıştır.

Eğer gerçekten böyle bir rahip Filyos’ta yaşamış ise muhtemelen mezarı da Filyos’tadır.
Görüldüğü gibi: yazılarımı takip edenlerin zaman zaman aklında kalan soru , zaman zaman da hafif pişkinlikle yaptığı yorumlardan neler çıkıyor.
İyi ki böyle bir yorum yapılmış.

Filyos hakkında ne kadar yazı yazarsak , o kadar iyidir.

 Kaynak: Hayati Yılmaz ile
Zonguldak Tarih